فهرست دانشمندان ایرانی پیش از دوران معاصر
- جابر بن حیان: همه چیزدان، شیمی‌دان، ستاره‌شناس، فیزیک‌دان و فیلسوف. وی را پدر علم شیمی نوین می‌دانند. کشف مواد شیمیایی متعددی همچون هیدرو کلریک اسید، نیتریک اسید، تیزاب (مخلوطی از دو اسید یاد شده که از جمله اندک موادی است که طلا را در خود حل می‌کند)، سیتریک اسید (جوهر لیمو) و استیک اسید (جوهر سرکه)، همچنین معرفی فرایندهای تبلور و تقطیر که هر دو سنگ بنای شیمی امروزی به‌شمار می‌آیند، از جمله یافته‌های اوست. او همچنین یافته‌های دیگری دربارهٔ روش‌های استخراج و خالص سازی طلا، جلوگیری از زنگ زدن آهن، حکاکی روی طلا، رنگرزی و نم ناپذیر کردن پارچه‌ها و تجزیهٔ مواد شیمیایی ارائه داد. از جمله اختراع‌های دیگر او، قلم نوری است. قلمی که جوهر آن در تاریکی نیز نور می‌دهد. (احتمالاً با استفاده از خاصیت فسفرسانس این اختراع را انجام داده‌است) در آخر، بذر دسته‌بندی امروزی عنصرها به ف و ناف را می‌توان در دست نوشته‌های وی یافت.[۷۵]
- جغمینی: پزشک. وی خلاصه‌ای بر کتاب قانون طب ابن سینا به نام قانون شاه نوشته‌است.
- ایدمر جلدکی: شیمی‌دان.
- عطاملک جوینی: تاریخ‌دان. وی نویسندهٔ کتاب سرشناس تاریخ جهانگشای میباشد.
- امام‌الحرمین جوینی: فیلسوف و عالم دینی.
- ابوعبید جوزجانی: پزشک. وی از شاگردان ابن سینا بوده‌است.
- جمال‌الدین بخاری:ستاره‌شناس. وی نقش مهمی در راهیابی ستاره‌شناسی اسلامی به چین داشته‌است.[۷۶][۷۷][۷۸]
- عباس بن سعید جواهری: ریاضیدان. وی مشاهدات ستاره‌شناسی را نیز انجام داده‌است. مهمترین کار او تفسیرش در مورد اصول اقلیدس بود که شامل نزدیک به ۵۰ گزاره بود. کار دیگر وی تلاش برای اثبات اصل توازی اقلیدس بود.[۷۹]
- ابوبکر کرجی: ریاضیدان و مهندی حفر قنات. وی مخترع تراز دایره‌ای و اختراع زاویه یاب و ارتفاع یاب بوده و در زمینه معادلات ریاضی با درجه بالای ۲ دستاوردهای مهمی داشته‌است. وی در زمینهٔ پیدایش آب‌های زیرزمینی و راه‌های استخراج آن‌ها نظریه‌ها و روش‌ها و اختراع‌های بدیعی داشته‌است.[۸۰]
- غیاث‌الدین جمشید کاشانی: ریاضیدان و ستاره‌شناس. وی عدد پی را تا ۱۶ رقم اعشار و همچنین سینوس زاویه یک درجه را تا ده رقم صحیح شصتگانی حساب کرد. روش‌های کنونی چهار عمل اصلی و محاسبه جذر توسط وی اختراع شده‌اند.[۸۱][۸۲]
- سدیدالدین کازرونی: پزشک.
- برهان‌الدین کرمانی: پزشک. وی از بزرگ‌ترین نویسندگان کتاب‌های پزشکی بوده‌است.
- شمس‌الدین کرمانی: عالم دینی.
- خازنی: ستاره‌شناس. وی از شاگردان خیام بوده و در تدوین گاهشمار جلالی نقش مهمی ایفا کرده‌است.
- عمر خیام: همه چیزدان. ریاضیدان، فیزیک‌دان، ستاره‌شناس، فیلسوف و نظریه‌پرداز موسیقی. او نخستین کسی بود که نشان داد معادلهٔ درجهٔ سوم ممکن است دارای بیش از یک پاسخ باشد یا این که اصلاً جوابی نداشته باشند. مثلث خیام و بسط دوجمله‌ای خیام - نیوتون، محاسبهٔ مدار گردش کرهٔ زمین به دور خورشید تا ۱۶ رقم اعشار و اصلاح گاهشمار جلالی که امروزه در ایران استفاده میشود، از جمله کارهای وی بوده‌اند.[۸۳]
- سلطان‌علی خراسانی: پزشک. وی کتابی با نام دستورالعلاج به زبان فارسی نوشت.
- بهاءالدین مروزی: ریاضیدان، ستاره‌شناس و جغرافی‌دان. وی به تکمیل نظریه‌ای پرداخت که بر اساس آن سیاره‌ها در دایره‌های موهومی حرکت نمی‌کنند، بلکه در داخل افلاک گردندهٴ جسمانی قرار دارند. این نظریهٴ عجیب پیشتر، توسط ابوجعفر خازن، و ابن هیثم بیان شده بود، تا فرض حرکت در میان اثیر و مشکلات ناشی از آن را حل کند: فشاری در پیش هر سیاره و کمبود فشار یا خلاٴیی در پس آن پدید می‌آید.[۸۴]
- محمد بن موسی خوارزمی:همه چیز دان، ریاضیدان و ستاره‌شناس، فیلسوف، جغرافی‌دان و تاریخ‌دان. وی را پدر علم جبر و از بزرگ‌ترین ریاضی دانان تاریخ نامیده‌اند. وی نقشه‌های زمین و آسمان را تهیه کرد و نقشه بطلیموس را نیز اصلاح کرد.[۸۵]
- نجم الدین القزوینی الکاتبی: پزشک، ستاره‌شناس، شیمی‌دان و فیلسوف.
- شمس‌الدین محمد خفری: کلامشناس و حکمتدان.[۸۶]
- ابوسهل بیژن کوهی: ریاضیدان و ستاره‌شناس. وی از برجسته‌ترین ریاضی دانان زمان خویش و مبدع پرگار تام میباشد.[۸۷]
- ابواسحاق کوبنانی: ریاضیدان، ستاره‌شناس و ادیب.[۸۸]
- ابوزین کحال: پزشک. وی نویسندهٔ کتاب شرایط جراحی میباشد.
- ابوعبدالله محمد بن عیسی ماهانی: ریاضیدان، ستاره‌شناس و مهندس. معادله درجه سوم را به وی نسبت می‌دهند که در بین دانشمندان اسلامی به معادله ماهانی موسوم است. (معادله ماهانی: )[۸۹]
- علی بن عباس مجوسی اهوازی:پزشک و روانشناس. اثر معروف وی در علم پزشکی کتاب طب ملکی است.[۹۰]
- ابو طاهر مروزی: فیلسوف.
- ابن ماسویه: پزشک. آثار کالبدشناسی و طبی زیادی به نام اوست، مخصوصاً دغل‌العین، که قدیمی‌ترین رسالهٴ منظم چشم‌پزشکی موجود به زبان عربی است و کتاب النوادر الطبیة که ترجمهٴ لاتینی آن در قرون وسطی رواج زیادی داشت.[۹۱]
- ماشاالله بن اطهری: ستاره‌شناس و اختربین.[۹۲]
- میرزا علی: پزشک.
- ابوعلی مسکویه: پزشک، شیمی‌دان، فیلسوف و تاریخ‌دان.[۹۳]
- شرف‌امان طاهر مروزی: پزشک و جغرافی‌دان دربار سلجوقی. وی کتاب طبائع الحیوان را در علوم طبیعی نگاشت و به مشاهدهٔ کرم‌های انگلی پرداخت.
- حمدالله مستوفی: جغرافی‌دان، مورخ، شاعر و نویسنده.[۹۴][۹۵][۹۶]
- ملاصدرا: متأله و فیلسوف. شهرت وی به خاطر نظریهٔ حرکت جوهری است.
- ابن مقفع: متفکر و مترجم. وی کتاب‌های زیادی از جمله کلیله و دمنه را از فارسی به عربی برگرداند.
- بنوموسی: ریاضی دانان، منجمان و فیزیکدانان که از فرزندان موسی بن شاکر خراسانی بودند. تألیفات ریاضی، نجومی، و مکانیکی متعددی بدیشان منسوب است، مهم‌ترینشان کتاب الفرسطون، کتاب مساحةالاءکر و قِسمةاوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین المقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة میباشد.[۱۷]
- ابواحمد منجم: موسیقی دان و ادیب. نگارندهٔ کتاب رساله فی الموسیقی.
- ماسرجویه: پزشک یهودی ایرانی بود که در دورهٔ امویان می‌زیست و به عنوان نخستین مترجم کتب پزشکی به عربی شناخته میشود. او در زمان خلافت مروان بن حکم مجموعهٔ طبی کُنّاش نوشتهٔ اهرن اسکندرانی (هارون اسکندرانی یا هرون اسکندرانی) را به عربی ترجمه کرد. همچنین کتاب‌های الالوان، کتاب الروائح و الطعوم منسوب به ماسرجویه است.[۹۷]
- علی بن شیخ محمدعبدالرحمن: وی دانشنامهٔ پزشکی بزرگی به زبان فارسی نوشته‌است. این دانشنامه جواهرالمقال نام دارد. وی این دانشنامه را به شعر سروده.
- شهاب الدین آل النقوری: پزشک. از آثار النقوری می‌توان به چند رساله و کتاب پزشکی از جمله واژه نامهٔ دارویی و کتابی در درمان به نام طب شهاب اشاره کرد.
- بنیامین نهاوندی: پزشک. او اساس قرائیم را که عنان ابن داوود آغاز کرده بود (نیمهٴ دوم سدهٴ هشتم) با تأکید بر ارزش تفکر آزاد تکمیل کرد.
- احمد نهاوندی: ستاره‌شناس. او در در جندی‌شاپور به رصدهای نجومی پرداخت و زیجی موسوم به مشتمل تألیف کرد.
- ضیاءالدین نخشبی: پزشک.
- ناصرخسرو: از حکیم، شاعر، فیلسوف، و جهانگرد. وی بر اغلب علوم عقلی و نقلی زمان خود از قبیل فلسفه و حساب و طب و موسیقی و نجوم و کلام تبحر داشت و در اشعار خویش به کرات از احاطه داشتن خود بر این علوم تأکید کرده‌است.[۹۸][۹۹]
- ناتلی: پزشک و مترجم. وی کتاب گیاهان دارویی د ماتریا مدیکا اثر کوریدس را به عربی ترجمه نمود.
- نوبخت اهوازی: معمار و مترجم. وی از معماران شهر بغداد بود.
- ابوسهل فضل پسر نوبخت: منجم. وی در دربار هارون الرشید خدمت می‌کرد.
- حسن بن موسی نوبختی: فیلسوف و متکلم شیعه.
- نظام الدین حسن نیشاپوری: ریاضیدان، ستاره‌شناس، فقیه، مفسر و شاعر.
- ابوالعباس نیریزی: ریاضیدان و ستاره‌شناس. او اولین کسی است که کتانژانت را به کار برد و اولین کسی است که خط سیاه در رنگین کمان را کشف کرد و توضیح داد؛ و برای اولین بار کتابی در هواشناسی و ابزار آن نوشت. لبچوفسکی دنباله روی کارهای او بوده‌است. وی اثباتی بر قضیه فیثاغورس نوشت.
- بهاءالدین محمد نقشبند فیلسوف.
- ابوالقاسم حبیب نیشابوری: پزشک.
- ابوالقاسم حبیب نیشابوری: عالم حدیث. وی را از بزرگ‌ترین عالمان در علم حدیث می‌دانند. کتاب معروف وی صحیح مسلم میباشد.
- بهاءالدوله نوربخش: پزشک. از مهمترین کارهای او بیان تفاوت آبله با سرخک و بیان بیماری تب یونجه. کتاب بالینی بهاء الدوله خلاصةالتجارب میباشد.
- عمر نسفی: حقوقدان، مفسر و خداشناس.
- احمد بن شعیب نسائی: عالم حدیث. وی نویسندهٔ کتاب سنن نسایی میباشد.
- شهاب‌الدین زیدری نسوی:مورخ و شاعر. او منشی سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه آخرین شاه خوارزمشاهیان بود.
- حافظ ابونعیم اصفهانی: عالم حدیث.
- پولس ایرانی: فیلسوف. وی استاد خسرو انوشیروان ساسانی بود.[۱۰۰]
- زکریای قزوینی: پزشک، جغرافی‌دان، تاریخ‌نویس و فیلسوف.[۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]
- قاضی سعید قمی: فیلسوف.
- قمری بخاری: پزشک. وی از استادان ابن سینا و نویسندهٔ یکی از نخستین فرهنگ‌های پزشکی بود.
- علی بن محمد سمرقندی: فیزیک‌دان، ریاضیدان، منجم، زبان‌شناس و متکلم.
- علی بن ابراهیم قمی: حقوقدان و عالم دینی.
- عبدالکریم قشیری: فیلسوف.
- ابوعبدالله قضاعی: تاریخ‌دان.[۱۰۴]
- زین‌الدین علی بن حسین انصاری: پزشک و داروساز. وی آثاری همچون تحفه السلاطین و مفتاح الخزائن را در علم طب نوشت.
دهمین همایش پژوهش های زبان و ادبیات فارسی
وی ,پزشک ,بن ,فیلسوف ,کتاب ,ستاره‌شناس ,پزشک وی ,وی از ,علی بن ,از جمله ,ستاره‌شناس و ,فهرست دانشمندان ایرانی
درباره این سایت